به گزارش «قدس آنلاین»،  در ابتدای این همایش پس از تلاوت قرآن و سرود جمهوری اسلامی ایران حجت الاسلام علیرضا قائمی نیا، دبیر علمی این همایش گفت: بررسی ارتباط میان دو حوزه قرآن و معرفت شناسی جزو مهمترین مباحث فکری امروز است و متاسفانه در گذشته کمتر به آن پرداخته شده است. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تنها جایی است که یک گروه مجزای معرفت شناسی دارد و از سال ها پیش فعالیت خود را آغاز کرده و کارهایی هم در حوزه معرفت شناسی تطبیقی داشته است.

وی افزود: برگزاری این دو دوره از همایش مقدمه ای برای رسیدن به برگزاری این همایش به صورت فراملی است. اگرچه در دوره قبلی به ما مقالات خارجی هم ارسال شده ولی فعلا این همایش به صورت ملی برگزار می شود. مقالات همایش قبلی چاپ شده است و مقالات این دوره از همایش هم پس از برگزاری آن چاپ می شود.

حجت الاسلام قائمی نیا ادامه داد: آیت الله جوادی آملی هم در پیام به این همایش تاکید داشتند که این همایش به صورت گسترده و فراملی برگزار شود. مقالات این همایش از پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، دانشگاه علامه طباطبایی و مراکز دیگر دریافت شده و توسط شورای معرفت شناسی پژوهشگاه و اعضای دانشگاه علامه طباطبایی ارزیابی شده است.

پس از سخنرانی قائمی نیا پیام تصویری آیت الله جوادی آملی پخش شد.

اساس معرفت،  علم است نه وجود ذهنی

آیت الله جوادی آملی در ابتدای این پیام گفت: قرآن روی مسئله علم تاکید دارد. اساس معرفت هم علم است نه وجود ذهنی. با این حال آنچه مورد بحث واقع نشده علم است و بیشتر بحث ها درباره وجود ذهنی است.

این مرجع تقلید افزود: ملاصدرا بین وجود ذهنی و علم تمایز قائل شده است. به عقیده او علم وجود خارجی و وجود ذهنی، وجود ذهنی است و هیج ارتباطی میان علم و وجود ذهنی وجود ندارد. اشتباهی که ما می کنیم این است که از علم حرف می زنیم ولی از وجود ذهنی یاد می کنیم. قرآن کریم علم را نور می داند و آن را به علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین تقسیم می کند.

وی افزود: آنچه در معرفت شناسی مغفول مانده، خود معرفت است. قرآن درباره علم محسوسات می گوید این مسئله تجربی باید در بارگاه تجرید بیاید تا تبدیل به یقین شود. مسئله معرفت از ایمان جدا است. عقل، کارگاه علم را به جان خود گره می زند و تبدیل به ایمان می شود. عقل با اراده و علم با تصور، تصدیق و جزم همراه است. از نظر قرآن جزم علم بدون عزم عملی سودآور نیست.

آیت الله جوادی آملی در انتهای پیام خود اشاره کرد: امام جعفر صادق(ع) می فرماید: قرآن در بخش معرفت شناسی دو مرز تصدیق و تکذیب دارد. بیگانه اگر بخواهد به مرز تصدیق بیاید باید برهان داشته باشد. آشنا هم اگر بخواهد از مرز تکذیب خارج شود باید برهان داشته باشد. در واقع بدون برهان هم تصدیق و هم تکذیب ممنوع است. در بحث معرفت شناسی ما علمی داریم به عنوان صاحبخانه و علومی که میهمان آن هستند. علمی که از حوزه و دانشگاه می آید باید با علم صاحبخانه هماهنگ باشد. صاحبخانه و معلم این صاحبخانه خدا است.

علم اصول را باید بر محور حجت و حجیت صورت بندی کنیم

آیت الله علی اکبر رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ابتدای این همایش ضمن عرض تبریک به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی گفت: از برکات انقلاب اسلامی ایران برگزاری جلسات این چنینی است. اگر انقلاب نمی شد قطعا چیزی به نام معرفت شناسی و فلسفه ذهن مطرح نبود.

وی افزود: در حوزه علم حصولی، بحثی داریم تحت عنوان حجیت. این بحث در ابواب مختلف دانش مطرح می شود. احکام اسلامی به دو دسته تکلیفی و وضعی تقسیم می شود. در احکام وضعی بحث حجت و حجیت مطرح می شود. همانطور که می دانیم فقه، محور علوم حوزوی است. به عقیده برخی از بزرگان حجیت را باید محور علم اصول تلقی کنیم.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: مرحوم محقق اصفهانی عقیده داشتند که علم اصول را باید بر محور حجت و حجیت صورت بندی کنیم. شاگرد ایشان آیت الله بروجردی هم همین نظر را دارند. آیت الله سیستانی نیز این موضوع را جدی تر مطرح می کنند.

به عقیده آیت الله سیستانی اصول را باید حول محور حجیت و اعتبار تقسیم بندی کرد. در سر حجیت دو نظریه کلان سببیت و طریقیت وجود دارد. بر اساس نظریه سببیت اماره خود منشاء تولید حکم است. خلاصه اینکه همه طرق و حجج که در فهم دین کاربرد دارند، حیثیت معرفت شناختی دارند. یعنی یا کاشف تام هستند یا کاشف ناقص. یقینیات که کاشف هستند. اماره هم چون ظنی است یقین آور نیست، اما اصول عملیه عقلیه حیث کاشفیت دارند. آیات قرآن هم نشان می دهد که حجت مراتب دارد و سر حجیت، کاشفیت ادله و طرق است.

مسلمانان همواره در معرض پرسش های معرفت شناسی قرار داشته اند

حسین سلیمی رئیس دانشگاه علامه طباطبایی به عنوان دیگر سخنران این همایش گفت: وقتی نگاهی به تاریخ تفکر اسلامی می‌اندازیم می بینیم که مسلمانان همواره در معرض پرسش های معرفت شناسی قرار داشته اند و این پرسش ها پس از این حوزه به حوزه سیاست کشیده شده اند. ما در عصر مدرن در گستره مباحث معرفت شناسانه قرار داریم و گاها با نظریاتی مواجهیم که معرفت را از جنس زبان می دانند. این مباحث ما را به بازاندیشی درباره مسائل بنیادین وا می دارد.

وی افزود: بنده به عنوان ریاست دانشگاه علامه طباطبایی شاهد هستم که در تمامی رشته های علوم انسانی و علوم اجتماعی با پرسش های معرفتی مواجه هستیم. به همین دلیل هم برگزاری چنین گردهمایی هایی مهم و حائز اهمیت است. خواهش من از برگزارکنندگان این است که بخشی هم به بحث و مباحثه اختصاص دهند چون دوره سخنرانی های یک طرفه تمام شده است. دانشگاه خوب دانشگاهی است که در آن پرسش های بیشتری مطرح شود.